Οι θεραπείες με τη διαμεσολάβηση ζώων, αποτελεί ένα καινούριο πεδίο θεραπειών που βασίζεται στα θετικά οφέλη που έχει η παρουσία του ζώου στη σωματική και ψυχική υγεία τόσο του θεραπευτή όσο και του θεραπευόμενου.
Ο δεσμός ανθρώπων-ζώων είναι μια αμοιβαία επωφελής και δυναμική σχέση μεταξύ ανθρώπων και ζώων που επηρεάζει θετικά την υγεία και την ευημερία και των δύο. Ενώ πολλοί από εμάς κατανοούν διαισθητικά τα οφέλη από τις θετικές αλληλεπιδράσεις με τα ζώα στη ζωή μας, όλο και περισσότερες έρευνες αναγνωρίζουν τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει ο δεσμός ανθρώπου-ζώου στην ατομική και δημόσια υγεία.
Ακολουθούν μερικά μόνο παραδείγματα ζώων θεραπείας που βελτιώνουν τη φυσική υγεία, τη συναισθηματική κατάσταση και την κοινωνικότητα των ανθρώπων:
- Μείωση του επιπέδου πόνου και καλύτερη ψυχική διάθεση κατά τη διάρκεια διαμονής στο νοσοκομείο, ασθενών μετά από ολική αρθοπλαστική (Harper, 2014) [1].
- Οι ασθενείς με ινομυαλγία, που κατά το χρόνο αναμονής σε εξωτερική μονάδα διαχείρισης πόνου είναι με σκύλο θεραπείας, παρουσίασαν σημαντικές βελτιώσεις στον πόνο και τη διάθεση (Marcus, 2013)
- Πρόγραμμα περπατήματος σε καθιστικούς ενήλικες με θεραπευτικά ζώα, οδήγησε σε αύξηση του περπατήματος κατά τη διάρκεια μιας διαβαθμισμένης παρέμβασης 52 εβδομάδων. Οι συμμετέχοντες δηλώνουν ότι το κίνητρό τους για την προσκόλλησή τους στο πρόγραμμα είναι τα σκυλιά: «τα σκυλιά μας χρειάζονται για να τα περπατήσουμε» (Johnson, 2010).
- Η παρουσία ενός ζώου μπορεί να αυξήσει σημαντικά τις θετικές κοινωνικές συμπεριφορές μεταξύ των παιδιών με διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού (O’Haire, 2013)
- Έρευνες σε παιδιά καρκινοπαθείς με ζώα θεραπείας, βελτίωσαν το κίνητρο να συμμετέχουν στο πρωτόκολλο θεραπείας, να παραμένουν στη θεραπεία με το πέρασμα του χρόνου, να έχουν διάθεση να θεραπευτούν και να παραμένουν αισιόδοξοι. (Sobo, 2006), (Barker, 2008)
Πέρα από τα ζώα θεραπείας και η συντροφιά των κατοικιδίων έχει πολλά οφέλη:
- Μείωση της πίεσης του αίματος που οφείλετε σε ψυχικό στρες (Allen, 2001)
- Μεγαλύτερα ποσοστά επιβίωσης μετά από καρδιακό επεισόδιο (Friedmann, 1980, 1995)
- Η παρουσία κατοικιδίου και περισσότερο σκύλου, μειώνει τα ποσοστά καρδιοαγγειακών παθήσεων (Levine, 2013)
- Η παρουσία κατοικιδίου σχετίζεται με τη μείωση του ρίσκου Non-Hodgkin’s λεμφώματος και του διάχυτου μεγαλοκυτταρικού λεμφώματος (Trahan, 2008)
- Μείωση των δαπανών υγείας που οφείλετε στην παρουσία κατοικιδίων δείχνουν έρευνες σε Αυστρία και Γερμανία (Heady, 2002)
Βλέπουμε λοιπόν πως είτε μιλάμε για την παρουσία του κατοικιδίου που μειώνει τη μοναξιά μας, μας δίνει αφορμή για περπάτημα, έχουμε κάποιον αγαπημένο να φροντίζουμε, είτε μιλάμε για ζώα διαμεσολαβητές στα πλαίσια μιας θεραπείας που μας μειώνει το άγχος, την αγωνία και τον πόνο, τα ζώα μας χαρίζουν ευτυχία και υγεία.
Σήμερα αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο ‘’pet therapy’’, γιατί θεωρείτε ανακριβής και χρησιμοποιούμε τον όρο ‘’Animal Assisted Therapy-AAT’’, θεραπεία δηλαδή με τη διαμεσολάβηση ζώου. Ως θεραπεία υποβοηθούμενη από ζώα ορίζουμε μια θεραπευτική παρέμβαση στοχευμένη, προγραμματισμένη, δομημένη και τεκμηριωμένη, η οποία προσφέρεται από τους φορείς παροχής υπηρεσιών υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών στο πλάισιο του επαγγέλματός τους. Μια μεγάλη ποικιλία επιστημονικών κλάδων μπορεί να ενσωματώσει τέτοιου είδους θεραπείες. Οι πιθανοί επαγγελματίες θα μπορούσαν να συμπεριλάβουν τους γιατρούς, τους επαγγελματίες θεραπευτές, τους φυσιοθεραπευτές, τους νοσηλευτές, τους κοινωνικούς λειτουργούς, τους λογοθεραπευτές ή τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Μια άλλη ομάδα δραστηριοτήτων με ζώα, είναι αυτή που έχει ως στόχο την εκπαίδευση.
Η εκπαίδευση με τη βοήθεια των ζώων (Animal Assisted Education – AAE) είναι μια στοχοθετημένη, προγραμματισμένη και διαρθρωμένη παρέμβαση που κατευθύνεται από έναν γενικό εκπαιδευτικό ή ειδικό εκπαιδευτικό. Το επίκεντρο των δραστηριοτήτων αφορά τους ακαδημαϊκούς στόχους, τις κοινωνικές δεξιότητες και τη γνωστική λειτουργία, ενώ η πρόοδος των σπουδαστών μετράται και τεκμηριώνεται.
Μια τρίτη ομάδα περιλαμβάνει άτυπες δραστηριότητες, μη στοχευμένες που δε γίνονται από εκπαιδευτικό η επαγγελματία θεραπευτή, ονομάζονται δραστηριότητες με τη βοήθεια των ζώων (Animal Assisted Activities – ΑΑΑ). Παρέχονται από ειδικά εκπαιδευμένο επαγγελματία, ή / και εθελοντή, σε συνεργασία με ζώα που πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια καταλληλότητας. Προσφέρουν ψυχαγωγικά ή εκπαιδευτικά οφέλη με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής.
Τα ζώα που συμμετέχουν στις παραπάνω δραστηριότητες, πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια, αλλά αποτελούν ζώα συντροφιάς και δεν πρέπει να ταυτίζονται με τα ζώα βοήθειας ή ζώα υπηρεσίας (service animals)
Τα ζώα βοήθειας ορίζονται ως σκύλοι και σε μερικές περιπτώσεις μικροσκοπικά άλογα που εκπαιδεύονται μεμονωμένα για να κάνουν εργασία ή να εκτελούν καθήκοντα για άτομα με αναπηρίες. Παραδείγματα περιλαμβάνουν σκύλους-οδηγούς για τυφλούς, σκυλιά ακοής για κωφούς ή σκύλους εκπαιδευμένους να παρέχουν βοήθεια κινητικότητας ή να κοινοποιούν ιατρικές προειδοποιήσεις.
Οι σκύλοι βοήθειας θεωρούνται ζώα που εργάζονται, όχι κατοικίδια ζώα. Το έργο ή η εργασία που ένας σκύλος έχει εκπαιδευτεί να παρέχει πρέπει να σχετίζεται άμεσα με την αναπηρία του ατόμου και δύναται να τον συνοδεύει σχεδόν οπουδήποτε.
- Αφήνοντας τους ορισμούς και επιστρέφοντας στις θεραπείες, πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι η ιστορία ξεκινά μεταξύ των ανθρώπων των σπηλαίων και τον λύκο (Urichuk & Anderson, 2003)
- Υπάρχουν αναφορές ότι στο 600π.χ. στην αρχαία Ελλάδα γίνονταν θεραπείες με τη βοήθεια των αλόγων.
- Η πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση είναι το 1792 στην Αγγλία σε ένα άσυλο, όπου χρησιμοποίησαν ζώα φάρμας, όπως κότες και κουνέλια και ο William Tuke διαπίστωσε μειωμένη χρήση φαρμάκων.(Macauley, 2006; Urichuk et al., 2003)
- Κατά το 19ο αιώνα η χρήση κατοικιδίων σε ιδρύματα της Ευρώπης αυξήθηκε, ενώ μόλις το 1919 στις ΗΠΑ αναφέρεται η παρουσία σκύλων συντροφιάς στο ψυχιατρικό νοσοκομείο St. Elizabeth’s Hospital in Washington.
- Το 1960 καταγράφεται η πρώτη συστηματική προσπάθεια θεραπείας με τη διαμεσολάβιση ζώου από τον Boris Levinson. Ο Boris Levinson, παιδοψυχίατρος, έκανε συνεδρίες στις οποίες συμμεττείχε σκύλος. Το 1962 παρουσίασε άρθρο: “The Dog as ‘Co- Therapist’’ με μεγάλη αναγνώριση από τους ψυχοθεραπευτές.
- Το 1977 ιδρύθηκε στο Portland του Όρεγκον η Delta Society από τον Leo K. Bustad, κτηνίατρο και τον Michael J. McCulloch, ψυχίατρο. Η Delta Society είναι μία μη κερδοσκοπική οργάνωση που δίνει έμφαση στη σημασία του δεσμού ανθρώπων και ζώων βοηθάει στο χώρο της έρευνας και στη δημιουργία προγραμμάτων θεραπείας. Δίνει σημασία στην ηθική, καθώς θέματα κόπωσης των ζώων (burnout), μπορεί συμβούν και για το λόγω αυτό έχει θεσπίσει πρωτόκολλα θεραπείας. Επίσης σημασία έχει η επιλογή των ζώων για τις θεραπείες καθώς δεν ταιριάζει το καθένα για όλα (one size does not fit all). Επιπλέον πρέπει να λαμβάνονται υπ΄ όψη ο φόβος του ασθενή για κάποιο ζώο, αλλεργίες, αλλά και η ιδιαίτερη επιθυμία του για κάποιο συγκεκριμένο ζώο.
- Το 2012, η Delta Society άλλαξε επίσημα το όνομά της στο Pet Partners®.
- Σήμερα πάνω από 2000 προγράμματα θεραπείας με τη διαμεσολάβιση των ζώων τρέχουν στις ΗΠΑ.
- Στη χώρα μας, επαγγελματίες, μετά από εκπαίδευση στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ζωοθεραπείας, ξεκινούν αντίστοιχα προγράμματα.
Στην Οδοντιατρική και ειδικότερα στην παιδιατρική οδοντιατρική παίζει μεγάλο ρόλο η διαχείρηση και τροποποίηση της συμπεριφοράς του παιδιού. Επίσης η σχέση δεν ειναι μόνο μεταξύ οδοντίατρου και παιδιού, αλλά συμμετέχει και ο κηδεμόνας σχηματίζοντας ένα τρίγωνο αλλληλεπίδρασης.
Το κλειδί της επιτυχίας πέρα από τις επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις πάνω στην οδοντιατρική, είναι η σωστή επικοινωνία.
Ήδη με την είσοδο στο ιατρείο, το καλωσόρισμα, το χαμόγελο, η γλώσσα του σώματος , η διαμόρφωση του χώρου πρέπει να βοηθούν τους επισκέπτες να νιώσουν άνετα και να δείξουν εμπιστοσύνη. Τότε μόνο μπορώ να προχωρήσω στα επόμενα βήματα που είναι να δεχτούν το σχέδιο θεραπείας, να μείνουν πιστοί στην υλοποίηση του και να συνεχίσουν σε ένα πρόγραμμα πρόληψης για τη διατήρηση της στοματικής υγείας.
Παρόλο που οι γνώσεις μου στα θέματα διαχείρησης της συμπεριφοράς είναι καθοριστικές για το αποτέλεσμα, η ύπαρξη ενός διαμεσολαβητή τρίτου που έχει θετική παρουσία, βοηθά τον άλλον να ανοιχτεί και να επικοινωνήσει, τον ηρεμεί και του αποσπά την προσοχή από το πρόβλημά του ή τον πόνο, μπορεί να συμβάλει στην επιτυχία του εγχειρήματος.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ο διαμεσολαβητής αυτός να είναι ένα ζώο και μάλιστα ένας σκύλος.
Η παρουσία του ζώου κατευνάζει και κινητοποιεί το συναίσθημα του ασθενή, αλληλεπιδρά αυθόρμητα και οδηγεί στην εγγύτητα με τον ασθενή, επιτρέπει τη μη λεκτική εποκοινωνία, δεν κρίνει τον ασθενή, δείχνει υπομονή, κατανόηση , δε βαριέται.
Τα Σνάουτσερ (Schnauzer) είναι μεσαίου μεγέθους σκύλοι, πολύ φιλικοί με τους ανθρώπους και ιδιαίτερα με τα παιδιά, είναι έξυπνοι με παιχνιδιάρικη φύση και αποτελούν αφοσιωμένο μέλος της οικογένειας.
Επέλεξα το μαύρο χρώμα, γιατί έχει διαφορετική ποιότητα τριχώματος και δέρματος που δεν αφήνει σχεδόν καθόλου τρίχα και δε μυρίζει το σώμα του. Στοιχεία πολύ θετικά για τον κλειστό χώρο του ιατρείου. Επίσης έχει μια πολύ καλή πλήρη οδοντοφυία με δάγκωμα αντίστοιχο με αυτό του ανθρώπου, οπότε μπορεί η εικόνα των δοντιών του σκύλου να είναι καλό παράδειγμα για τους ασθενείς μου. Το όνομα της είναι Φαίδρα και είναι τεσσάρων ετών. Επιλέχθηκε πολύ προσεχτικά από καλό εκτροφείο, που επισκέφτηκα ο ίδιος, γνώρισα τον εκτροφέα και τους γονείς του σκύλου, δίνοντας βάση στο ταπεραμέντο των γονέων αλλά και του κουταβιού, στις συνθήκες διαβίωσης και στις εξετάσεις υγείας των γονέων. Άρχισα τη διαπαιδαγώγηση της άμεσα δίνοντας μεγάλη βάση στην κοινωνικοποίηση της. Εκτέθηκε προσεκτικά σε διαφορετικά περιβάλλοντα ήδη από την ηλικία των δύο μηνών και για αυτό τώρα είναι ένας σκύλος που μπορεί να παρευρεθεί παντού χωρίς να δημιουργεί προβλήματα. Δεν εμφανίζει κανένα σημάδι επιθετικότητας είτε προς ζώα είτε προς άνθρωπο. Τις αρέσουν τα χάδια και η σφιχτή αγγαλιά, δεν αντιδρά σε κανένα αδέξιο χειρισμό και δε γαυγίζει. Στη βόλτα είναι πολύ φιλική και ήρεμη, με εξαίρεση τη θέα της θάλασσας, γιατί λατρεύει το κολύμπι, οπότε μπορεί να τραβήξει το λουρί για να σου δείξει ότι θέλει να μπει μέσα στη θάλασσα. Είναι εξοικιωμένη με το χώρο του ιατρείου από μικρή ηλικία, καθώς βρισκόταν στο γραφείο ή στο διπλανό δωμάτιο χωρίς να εργάζεται. Όταν ήταν στο διπλανό δωμάτιο, ποτέ δε γαύγιζε στην είσοδο ενός ασθενούς και όταν ο ασθενής ήθελε να δει σκύλο την άφηνα να κάνει μια βόλτα στην αίθουσα αναμονής. Σταδιακά της επέτρεψα να βρίσκετε στο χώρο του χειρουργείου, όπου βρίσκεται πάνω σε ένα σκαμπό και παρακολουθεί χωρίς να γαυγίζει ή να μετακινείτε. Έτσι έγινε ο συνεργάτης μου και ο διαμεσολαβητής για τη ζωοθεραπεία.
Η Φαίδρα είνας ένας σκύλος πιστοποιημένος το Γαλλικό Ινστιτούτο Ζωοθεραπείας.
Αχιλλέας Ευθυμίου D.D.S, M.Sc.